Αυτό το κείμενο γράφτηκε για να αναδείξουμε τις κρυφές ροές του μεγάλου κεφαλαίου στα Εξάρχεια. Έχοντας ως χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την οικογένεια εφοπλιστών Λασκαρίδη, η οποία προσπαθεί να σαρώσει τη γειτονιά και το κέντρο της Αθήνας γενικότερα, είτε με φανερές επενδύσεις στον ξενοδοχειακό κλάδο, είτε με «αόρατες» επενδύσεις μέσω των κοινωφελών της ιδρυμάτων. Σκοπός μας είναι να αναδείξουμε τους κόμβους όπου συσσωρεύεται η εξουσία για να καταλάβουμε καλύτερα το περιβάλλον μας και πώς αυτό αλλάζει μέσα από διαδικασίες εξευγενισμού. Η ανάγκη αυτή δημιουργήθηκε από τη δυσφορία που πλέον νιώθουμε περπατώντας στους δρόμους της γειτονιάς με τα πόσα νέα υπερ-χιπστερ μαγαζιά που ξεπηδάνε σα μανιτάρια. Έτσι, είπαμε να κάνουμε μια έρευνα. Και μάλλον πιάσαμε κάτι καλό.

I.  Το ‘Who is who’ του ελληνικού μεγάλου κεφαλαίου

Ο «εφοπλιστής Χ» μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Πειραιά, Λονδίνου και Νέας Υόρκης. Κάνει επενδύσεις σε ακίνητα και γη τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό ενώ ασχολείται και με το χρηματιστήριο.

Αυτός είναι ένας τυπικός επίλογος άρθρου οικονομικής ή/και ναυτιλιακής εφημερίδας/ ιστοσελίδας, όταν μας ενημερώνει για τα τελευταία επιχειρηματικά deals ελλήνων εφοπλιστών. Ας πάρουμε για παράδειγμα τους εφοπλιστές Πάνο και Θανάση Λασκαρίδη. Ο πρώτος χέζει τον πρωθυπουργό (1), βρήκαν στα πλοία του κοκαΐνη αλλά δεν ξέρει ποιος την έβαλε εκεί (2), ανελκύει παράνομα ενάλιες αρχαιότητες και αθωώνεται (3), ο δεύτερος δωρίζει παγούρια στους μαθητές (4), μεταφέρει μαζί με τον Κόκκαλη το καζίνο της Πάρνηθας στο Μαρούσι χτίζοντας παράλληλα μια τουριστούπολη (5) και τα 70 πλοία και των δύο με σημαίες ευκαιρίες αφήνουν σημαντικό «περιβαλλοντικό αποτύπωμα» (6). Ανάμεσα στα ακίνητα που επενδύουν, είναι για παράδειγμα ξενοδοχεία, με σημαντικότερα τη Μεγάλη Βρετανία, το King George και το Athens Capital (7) και συμμετέχουν σε κοινοπραξία που αποτελείται από το fund SMER και σχήμα του ισραηλινού ομίλου ξενοδοχείων Brown, για την εξαγορά 72 ξενοδοχείων (8).

Έχοντας προφανώς κατά νου την αύξηση της αξίας των ξενοδοχειακών επενδύσεών τους και των υπόλοιπων επενδύσεών τους σε real estate στο κέντρο της Αθήνας, αποφασίζουν να σχεδιάσουν και τον δημόσιο χώρο.

Ο Θανάσης Λασκαρίδης το 2013-2014 ανακατασκευάζει την αυλή των ξενοδοχείων του, πλατεία Συντάγματος σε συνεννόηση με τον δήμαρχο Καμίνη, προσφέροντας 1,45 εκ €, επικαλούμενος τη στενοχώρια του για την καταστροφή της το 2008 (9). Δημιουργεί το 2016 το ομώνυμο «Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης» και ως δήθεν φιλάνθρωπος, επιδίδεται σε δωρεές και χορηγίες: «Μέσα από ένα ευρύ φάσμα δράσεων και συνεργειών, το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης αναδεικνύει τον πολιτισμό ως μία από τις προτεραιότητές του. Προστασία και ανάδειξη μνημείων και επιλεκτικές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο αποτελούν τον βασικό κορμό του σχεδιασμού του Ιδρύματος για την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς» (10). Όπου «επιλεκτικές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο» είναι μεταξύ άλλων η δωρεά για την ανάπλαση της Ομόνοιας (500.000€), σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση και την ΤΟΜΗ ΑΒΕΤΕ (11).

Στο ενδιάμεσο των δύο πλατειών παρεμβάλλεται ο καθαρά τουριστικός «Μεγάλος Περίπατος» του Μπακογιάννη, τμήμα του οποίου αποτελεί και η πεζοδρόμηση της Β. Όλγας, που υπερασπίζονται με νύχια και με δόντια από τον πρωθυπουργό μέχρι τη Μενδώνη. Στα φανερά, γιατί οι υποβολείς είναι το τουριστικό – ξενοδοχειακό – εφοπλιστικό κεφάλαιο, που αντιμετωπίζει πλέον το κέντρο της Αθήνας ως μια τεράστια πηγή κερδοφορίας. Εκεί που (ξανα)είδαμε και την ΤΟΜΗ ΑΒΕΤΕ να «βάζει ένα χεράκι» για την γρήγορη ολοκλήρωση του έργου, χωρίς να έχει καν σύμβαση με τον Δήμο (12).

Όταν ο Μπακογιάννης εμμονικά αναφερόταν στο όραμά του για την Αθήνα ως μια «σύγχρονη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα», μίλαγε για τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες όπου το κέντρο τους έχει αποκλειστικά τουριστική και εμπορική χρήση, ενώ οι πληβείοι είναι εκτοπισμένοι σε μακρινά προάστια. Το εφοπλιστικό κεφάλαιο έχει επιδράμει εδώ και καιρό στο δημόσιο χώρο του κέντρου της Αθήνας. Το Ίδρυμα Ωνάση πχ παίζει στο Πεδίο του Άρεως (13), έκανε πασαρέλα την Ακρόπολη, βοήθησε στην ανάπλαση της Ομόνοιας και τώρα τελευταία έχει αναλάβει τον σχεδιασμό και την ανάπλαση του Μετς και του Λόφου Αρδηττού, ενώ το Ίδρυμα Λαιμού καπάρωσε το Αρχαιολογικό Μουσείο και την επέκτασή του (παρεμπιπτόντως, ο Λασκαρίδης έχει εκφράσει την επιθυμία συμβολής στην αναβάθμιση της περιοχής του Μουσείου).

«Τι σας δεσμεύει στην πόλη;» είναι η ερώτηση της Καθημερινής σε συνέντευξη του Θ. Λασκαρίδη για το φιλανθρωπικό του έργο.

«Να τη δω να βελτιώνεται. Αυτή είναι η επιθυμία μου. Πλατείες, πράσινο, καθαριότητα… Δεν γίνονται όλα σε λίγο χρόνο. Με αργούς ρυθμούς η βελτίωση είναι ορατή. Λιγότερα κλειστά μαγαζιά, καινούργια ξενοδοχεία, αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που επιθυμούν την εύρυθμη λειτουργία της πόλης.» (14)

II. Εξάρχεια, το πιο μοδάτο μαγαζοπάζαρο

Τα Εξάρχεια είναι ιδανικά για τουριστικοποίηση, εμπορευματοποίηση και γενικά αυτό που λέμε ανάπτυξη της κερδοφορίας του κεφαλαίου. Τηρούν όλες τις προϋποθέσεις που θέτουν οι διεθνείς brokers για τις υποψήφιες-για-εξευγενισμό περιοχές, αυτές δηλαδή που προτείνουν στους πελάτες τους για επενδύσεις με μεγάλη απόδοση: Αγόρασε τώρα φτηνά και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αυξηθεί κατακόρυφα η αξία της επένδυσής σου. Με τα λόγια της Engel & Völkers:

Αυτούσιο απόσπασμα από τη γενική περιγραφή αγγελίας ακινήτου της Engel & Völkers που συνοδεύει όλες τις αγγελίες της εταιρίας στην περιοχή των Εξαρχείων. (15)

Και στις ειδικότερες συμβουλές της προς τους επενδυτές: «Οι αγοραστές θέλουν ανέσεις στη γειτονιά τους. Μαζί με την έκρηξη των γκαλερί τέχνης, οι επιπτώσεις του εξευγενισμού περιλαμβάνουν την αύξηση των καφετεριών, των ειδικών παντοπωλείων, των μπουτίκ μόδας και άλλων καταστημάτων λιανικής πώλησης. Αν ο κεντρικός δρόμος της γειτονιάς ανθίζει με κουρεία hipster και κομψά κοκτέιλ μπαρ, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι τιμές των κατοικιών να αυξηθούν». (16)

Αν αυτές οι απαραίτητες ανέσεις δεν υπάρχουν, θα πρέπει να τις δημιουργήσουν έγκαιρα οι επενδυτές, για να καλύψουν (ή να δημιουργήσουν) τις ανάγκες των τελικών πελατών τους: τουριστών, «ψηφιακών νομάδων», συνταξιούχων δυτικοευρωπαίων, ντόπιων αργόσχολων φραγκάτων.

Η συνέταιρος του Π. Λασκαρίδη, Brown, με έξι προς το παρόν ξενοδοχεία γύρω από την Ομόνοια και δύο από αυτά στα Εξάρχεια, μας λέει ότι «Η επιθυμία των ιδρυτών της είναι να δημιουργούν ξενοδοχεία που όχι μόνο προβάλλουν στους ταξιδιώτες την αυθεντική κουλτούρα και την ενεργητικότητα της πόλης, αλλά και να επανασυστήσουν στους ίδιους τους κατοίκους τη νυχτερινή ζωή της πόλης και τις μοναδικές γειτονιές της» (17).

Από τη μια οι κάτοικοι της Αθήνας που θα γνωρίσουν μια νέα πόλη, από την άλλη οι τουρίστες που θα το κάνουν σαν (νέοι) Αθηναίοι…

Χρωματοπωλεία, τυπογραφεία, βιβλιοδετεία, επιπλάδικα, μαστόρια, κανονικά καφενεία, κανονικοί φούρνοι, κανονικές λαϊκές αγορές και μανάβικα, κανονικά βιβλιοπωλεία, δεν είναι χρήσιμα στους προσωρινούς κατοίκους της πόλης που μένουν σε έτοιμα, επιπλωμένα διαμερίσματα και έχουν χρήμα και χρόνο για να καταναλώσουν. Τα μαγαζιά πρέπει να αντικατασταθούν από concept stores, ψαγμένα καφέ με brunch, εστιατόρια με χαρακτήρα, χαλαρά bars και οινοπωλεία, γυμναστήρια και χώρους yoga, μαγαζιά για περιποίηση ανθρώπων και pets, cool βιβλιοπωλεία και μοδάτα ρουχάδικα. που να αναδύουν ταυτόχρονα μια ατμόσφαιρα πολυπολιτισμικότητας και συμπερίληψης, ως προϊόντα προς πώληση.

III. Τα «κοινωφελή» εφοπλιστικά ιδρύματα και οι πελάτες τους

Και τι συμβαίνει σε μια γειτονιά όπου η επαγγελματική στέγη είναι ακόμα σχετικά φτηνή για να προσελκύσει νέους υποψήφιους επαγγελματίες, που επιθυμούν να πραγματώσουν το επιχειρηματικό τους όνειρο «χωρίς αφεντικά πάνω από το κεφάλι τους»; Όταν δεν έχουν αρχικό κεφάλαιο και δεν μπορούν και λόγω της προηγούμενης οικονομικής κρίσης, να έχουν πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό;

Ε, μα εδώ παρεμβαίνει η εφοπλιστική φιλανθρωπία! Το Ίδρυμα Θ. Λασκαρίδη για παράδειγμα, δημιουργεί την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία The People’s Trust (ΤΡΤ) (18). «Υποστηρίζουμε νεοσύστατες και υφιστάμενες επιχειρήσεις και αναζητούμε τους επιχειρηματίες αλλά και τους τομείς που μπορούν να επιδράσουν ουσιαστικά στην απασχόληση και στην πραγματική οικονομία» μας λένε (19).

Να σημειώσουμε ότι καθόλου τυχαία δεν εμφανίζονται ως υποστηρικτές τα δύο ξενοδοχεία και η Aegean, της οποίας το 17% ανήκει στα αδέρφια Λασκαρίδη και Β’ Αντιπρόεδρος του ΔΣ της αυτή τη στιγμή είναι ο Πάνος Λασκαρίδης (20)

Εκεί που η TPT δηλώνει μεγαλοψυχία και στήριξη μικροεπιχειρήσεων και γυναικών – ιδίως – business owners (21), εμείς βλέπουμε ευκαιρίες εξάπλωσης του μεγάλου κεφαλαίου και εξευγενισμό. Η ΤΡΤ ενισχύει επιχειρήσεις της απόλυτα δικής της επιλογής, για τη δημιουργία του κατάλληλου χωρικού περιβάλλοντος, όπου θα ικανοποιούνται οι πελάτες των ξενοδοχειακών επενδύσεών τους. Δεν είναι τυχαίο ότι δηλαδή οι μεγαλοξενοδόχοι είναι αυτοί που πρώτοι πετάνε λεφτά για την κυριλοποίηση μιας περιοχής· πώς άλλωστε θα κερδίσουν αν δε μετατρέψουν τα Εξάρχεια, και τα κάθε Εξάρχεια, σε trendy προορισμό; Πού θα διασκεδάσουν οι τουρίστες; Πώς θα κινηθεί το κεφάλαιο τέλος πάντων αν το περιβάλλον του δεν το εμπνέει;

Γύρω στις 450 τέτοιες επιχειρήσεις έχουν χρηματοδοτηθεί από την ΤΡΤ, με ζεστό χρήμα έως 15.000€ κάθε μια (και δυνατότητα πρόσβασης σε άλλα 15.000€ με άτοκο δάνειο και διάρκεια εξόφλησης τους 54 μήνες). Καθόλου άσχημα, αν σκεφτεί κανείς ότι αντίστοιχες μικροχρηματοδοτήσεις από άλλα «ιδρύματα», αφορούν αποκλειστικά σε έντοκο τραπεζικό δανεισμό.

Μια ματιά στις επιχειρήσεις αυτές, μας δείχνει ότι κατανέμονται κατά πλειοψηφία σε γειτονιές όπως Κουκάκι, Παγκράτι, Κυψέλη και Εξάρχεια φυσικά, όπου τουλάχιστον 12 τέτοιες επιχειρήσεις έχουν εντοπιστεί ότι χρηματοδοτήθηκαν (22).

Οι επιχειρηματίες που ενισχύονται (αιφνιδιαζόμενες συνήθως που επιλέχθηκαν), ανήκουν  πλέον  στην  «μεγάλη  οικογένεια»  της  TPT.  Δέχονται  υποχρεωτικά συμβουλευτική και καθοδήγηση, συμμετέχουν συχνά σε σεμινάρια και οι επιχειρήσεις τους προβάλλονται στο ελληνικό κοινό (το προορισμένο να του επανασυστηθεί η πόλη), από τις ναυαρχίδες του εξευγενισμού Athens Voice, iefimerida, Lifo και το εξειδικευμένο σάιτ Επιχειρώ, καθώς ο χρηματοδότης τους ενδιαφέρεται τόσο για τη βιωσιμότητά τους, όσο και για τον χαρακτήρα που πρέπει να διατηρήσουν για να δικαιολογηθεί ο λόγος χρηματοδότησής τους.

Προβάλλονται, πουλώντας πάντα μια ιστορία, που επισκιάζει αυτό καθ’ αυτό το εμπόρευμα, σύμφωνα και με τις κατευθύνσεις της Storytelling Coach του Ιδρύματος, για τη δημιουργία ιστοριών που πείθουν και εμπνέουν, για να φτάσει η επιχείρηση στο κοινό της με ακρίβεια και συναίσθημα: «Πείτε τους την ιστορία πίσω από το προϊόν ή την υπηρεσία που προσφέρετε, βρείτε τι σας κάνει διαφορετικούς, τι σας κάνει καλύτερους και τονίστε το» (23):

Ή «Για να κρατήσουμε το κοινό μας ενεργοποιημένο και διαθέσιμο, χρειαζόμαστε συναίσθημα. Και οι ιστορίες είναι το πεδίο στο οποίο κατεξοχήν αναδεικνύεται το συναίσθημα. Μια ιστορία μπορεί να φτάσει στην καρδιά του κοινού, να κάνει αυτούς στους οποίους στοχεύουμε να ενδιαφερθούν για όσα μοιραζόμαστε, να συνδεθούν με το brand και να μετατραπούν από πιθανοί καταναλωτές πιστοί σε ακόλουθους και πρεσβευτές» (24).

IV.  Άλλα λόγια να αγαπιόμαστε

Στο ερώτημα λοιπόν «τι γυρεύει ο Λασκαρίδης στο εξαρχειώτικο (και όχι μόνο) παζάρι των μικρών επιχειρήσεων», απαντάμε ότι, όπως επεμβαίνει και σχεδιάζει τον δημόσιο χώρο του Συντάγματος, της Ομόνοιας και του Μεγάλου Περιπάτου, έτσι επεμβαίνει και καθορίζει τον περιβάλλοντα χώρο τους, με τα μικρομάγαζα, που προορίζονται για τους πελάτες των επενδύσεών του (το λένε και destination development…). Στόχος είναι η ανάπτυξη και η διαφήμιση μιας τοποθεσίας με βάση το «μοναδικό της χαρακτήρα» και όχι για κάποιο φιλεύσπλαχνο αίσθημα πέρα από το ότι για να γεμίσουν τα ξενοδοχεία του πρέπει και ο περιβάλλοντας χώρος να «τραβάει». Και προφανώς αυτό που πλέον τραβάει, είναι αυτό που μας απωθεί: τουρίστες παντού να βγάζουν φωτογραφίες τα σπρέι μας, μπάτσοι να φυλάνε λαμαρίνες και επιχειρήσεις και κουτάκια κλειδιών Airbnb να γεμίζουν σιγά σιγά τις εισόδους των πολυκατοικιών μας. Kάπου εκεί όμως, ανάμεσα στις ρωγμές του τσιμέντου, ξεπετάγονται ακόμα κάτι φτωχοδιάβολοι που τους χαλάνε τη γιορτή.

Μια απάντηση λοιπόν ότι μπορεί όντως να είναι φιλάνθρωπος ο Θανάσης Λασκαρίδης- ευεργέτης του τουριστικού κεφαλαίου, έχει την ίδια αξία με τα επιχειρήματα του Καρυτινού, CEO της Prodea Investments, ότι αναπλάθει τον Λόφο Στρέφη επειδή «είναι καλός άνθρωπος». Ή και με τα επιχειρήματα του ίδιου του Θ. Λασκαρίδη, ότι χρηματοδότησε την Ομόνοια και το Σύνταγμα, επειδή του αρέσει δήθεν η τάξη, η καθαριότητα και ενδιαφέρεται για το περιβάλλον (25). Κανένας εφοπλιστής δεν είναι γενναιόδωρος ή πονόψυχος, οι χρηματοδοτήσεις τους αποτελούν στοχευμένες επενδυτικές κινήσεις. Προσδοκούν στο να στήσουν ένα hip περιβάλλον των ξενοδοχείων τους, φιλικό για τουρίστες και αστούς.

Είναι ξεκάθαρο πως το μεγάλο κεφάλαιο που εμπλέκεται (και) στα Εξάρχεια πετώντας λεφτά για να σενιάρει τη γειτονιά, θα μας βρίσκει μπροστά του. Δε θα αφήσουμε τη γειτονιά μας να γίνει ούτε διασκεδασούπολη αστών και τουριστών, αλλά ούτε και «προτζεκτάκι» εκλεπτυσμένων γούστων ξεπεσμένων urban developers, που στην προσπάθειά τους να βγάλουν λεφτά και να μας φορέσουν μια εναλλακτική αυθεντικότητα καπέλο, θα διώξουν όσα περισσεύουμε. Ευχαριστούμε αλλά δε θα πάρουμε.

(Εν κατακλείδι) Ο ΑΓΩΝΑΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΟ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΚΑΙ ΜΑΚΡΥΣ

ΕΙΝΑΙ ΑΓΩΝΑΣ ΤΑΞΙΚΟΣ, ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΔΩ, ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΟΥΜΕ ΝΑ ΤΟΝ ΔΙΝΟΥΜΕ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ

 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Σε συνέντευξή του σε Πορτογάλους δημοσιογράφους εμφανίζεται ο Πάνος Λασκαρίδης να λέει τη συγκεκριμένη φράση η οποία μεταφέρεται στον υπουργό ναυτιλίας Γιάννη Πλακιωτάκη που αμήχανος την καλύπτει: Hellenic News Feed TV, 2021. Πάνος Λασκαρίδης: «Οι εφοπλιστές μπορούν να χέσουν τον πρωθυπουργό» | Κυριάκος Μητσοτάκης. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=WuBYuI8CBAM
2. Ποντοπόρος, «Ναρκωτικά: Πιάστηκε πλοίο του Πάνου Λασκαρίδη με 850 κιλά κοκαΐνης», Οικονομικός ταχυδρόμος, 21.04.2023, https://www.ot.gr/2023/04/21/naytilia/pontoporos/narkotika-piastike-ploio-tou-panou-laskaridi-me-850-kila-kokainis/
3. Βασιλική Τζεβελέκου, «Η… «μηχανή» των Αντικυθήρων», Η εφημερίδα των συντακτών, 20.10.2023, https://www.efsyn.gr/tehnes/art-nea/408615_i-mihani-ton-antikythiron
4. Μεγάλη η χάρη και το κοινωφελές έργο του! Η οικογένεια Λασκαρίδη στηρίζει την εταιρία της Μαρέβας – Μητσοτάκη Zeus + Dione εμπλέκοντας μόνο τους πιο καλούς μπροστάρηδές της με πλοκάμια μέχρι Παναμά για 800 χιλιάδες ψυχολογικής υποστήριξης φανταζόμαστε: «Οικογένεια Λασκαρίδη: Τα παγούρια και η offshore», tvxs, 25/08/2023, https://tvxs.gr/news/ellada/oikogeneia-laskaridi-ta-pagoyria-kai-i-offshore/
5. Για την ιστορία: Η Lampsa Hellenic Hotels S.A. είναι εταιρία ελληνικών ξενοδοχείων που εξαγοράζεται από την οικογένεια Λασκαρίδη και Πρόεδρός της είναι η Χλόη Λασκαρίδη, κόρη του Θανάση. Ο όμιλος δραστηριοποιείται στα ξενοδοχειακά ο τζίρος της το 2023 φτάνει τα 114εκ. Η θυγατρική της Λάμψα Selena Enterprises Company Limited αγοράζει το Νοέμβριο 2023 το 34% των μετοχών της Regency Hellenic Investments μαζί με την Intracom που εξυπηρετεί τα συμφέροντα Κόκκαλη. Στο σχέδιό τους είναι το relocation (μετακίνηση) του ξενοδοχείου στο Μαρούσι αλλά και η κατασκευή «πολυχώρου ψυχαγωγίας (Integrated Resort Complex, IRC) που θα περιλάβει ξενοδοχείο πολυτελείας, χώρους πολιτισμού, εκδηλώσεων και συνεδρίων, εστίασης και ψυχαγωγίας, καζίνο και μεγάλους υπόγειους χώρους στάθμευσης, σε ακίνητο συνολικής έκτασης 50 στρεμμάτων» (βλέπε Βαγγέλης Μανδραβέλης, «Πώς θα κατέβει η Regency από το βουνό στο Μαρούσι», Power game, 01.04.2023, https://www.powergame.gr/akinita/418988/pos-tha-katevei-i-regency-apo-to-vouno-sto-marousi/
6. Για μια πολύ αναλυτική έρευνα βλέπε: Θοδωρής Χονδρόγιαννος και Νικόλας Λεοντόπουλος, «Οι μαύρες κηλίδες των αδερφών Λασκαρίδη», Reporters United, 04.12.2020 https://www.reportersunited.gr/1995/oi-mayres-kilides-ton-adelfon-laskaridi/
7. «Λάμψα Α.Ε. : Στα €211 ευρώ η μέση τιμή ανά δωμάτιο για τα πολυτελή ξενοδοχεία της οικογένειας Λασκαρίδη», Business News, 16/12/2022 https://www.businessnews.gr/epixeiriseis/item/253887-lampsa-a-e- sta-211-evro-i-mesi-timi-ana-domatio-gia-ta-polyteli-ksenodoxeia-tis-oikogeneias-laskaridi
8. Χριστίνα Παπαγιάννη, «Καραμούζης – Λασκαρίδης – Brown: Αυτά είναι τα 72 ξενοδοχεία που επένδυσαν – Όλα τα ονόματα», mononews, 31.03.2023, https://www.mononews.gr/business/karamouzis-laskaridis-brown-afta-ine-ta-72-xenodochia-pou-ependisan-ola-ta-onomata
9. Μαρία Κατσουνάκη, «Θανάσης Λασκαρίδης: Χρέος των πλουσίων η προσφορά», Καθημερινή, 09.03.2020, https://www.kathimerini.gr/life/people/1068100/thanasis-laskaridis-chreos-ton-ploysion-i-prosfora/. Η συγκεκριμένη συνέντευξη είναι ενδεικτική της φυσιογνωμίας και του οράματος του Θ. Λασκαρίδη και θα την επαναφέρουμε και παρακάτω.
10. Αυτούσιο απόσπασμα από την ιστοσελίδα του ιδρύματος, https://www.aclcf.org/alla-programmata/politistiki-klironomia/
11. Οι χρηματοδότες/δωρητές του έργου είναι το «Κοινωφελές» του Θ. Λασκαρίδη, η «Fontana Fountains» που έφτιαξε το συντριβάνι, ο όμιλος «Ελλάκτωρ». Το ίδρυμα Ωνάση δώρισε το γλυπτό του Ζογγολόπουλου: «Επιτέλους: Η νέα Πλατεία Ομονοίας με το εντυπωσιακό συντριβάνι ομορφαίνει ξανά την Αθήνα!», Ελεύθερος τύπος, 14/05/2020, https://eleftherostypos.gr/ellada/573999-epitelous-i-nea-plateia-omonoias-me-to-entyposiako-syntribani-omorfainei-xana-tin-athina

12. Την ΤΟΜΗ ΑΒΕΤΕ, θυγατρική της ΑΚΤΩΡ, την είδαμε να βοηθάει στην Πανεπιστημίου το Φεβρουάριο του 2023, λογικά για να καλύψει το soon-to-be πρώην δήμαρχο και να του ξελασπώσει την εικόνα. Εργάτες της, με τα εταιρικά γιλέκα, αμάξια και μηχανήματα δούλευαν δίπλα σε αυτούς του εργολάβου του Μεγάλου Περιπάτου. Μας το επιβεβαίωσε και ο Βασίλης Φακίτσας, τεχνικός σύμβουλος του Μπακογιάννη και ένα από πιο γλοιώδη λαμόγια που πέρασαν ποτέ από το Λόφο, σε ένα δικαστήριο όπου ο Δήμος είχε στραφεί εναντίον των κατοίκων και έχασε.
13. Για μια ενδιαφέρουσα ανάλυση για το Πεδίο του Άρεως και το Ίδρυμα Ωνάση βλέπε: Nicolas Richen et Lola, «Η Στέγη Ωνάση στο Πεδίον Άρεως- Ο φιλανθρωπικός καπιταλισμός κατακτά την Αθήνα», μτφ. Τάσος Σαγρής, Κενό Δίκτυο, 07.03.2023, https://voidnetwork.gr/2023/03/07/stegi-onassis-sto-pedion-areos-o-philanthropikos-kapitalismos-katakta-tin-athina/
14. Απόσπασμα από τη συνέντευξη του Θ. Λασκαρίδη: Μαρία Κατσουνάκη, «Θανάσης Λασκαρίδης: Χρέος των πλουσίων η προσφορά», Καθημερινή, 09.03.2020, https://www.kathimerini.gr/life/people/1068100/thanasis-laskaridis-chreos-ton-ploysion-i-prosfora/
15. Τέτοια φήμη πλέον τα Εξάρχεια – από τα διεθνιστά συντρόφια που κατέβαιναν για να αγωνιστούν μαζί μας σε Ασιάτες μεγαλοεπενδυτές και ευρωπαϊκές μεσιτικές να αγοράζουν ό,τι έχει απομείνει σε κατοικήσιμο χώρο προκαλώντας σοβαρές ανατιμήσεις που διώχνουν κόσμο.
16. Ελεύθερη μετάφραση από: «Urban gentrification: How to identify the next soon-to-be-gentrified neighborhood», Engel&Völkers blog, https://www.engelvoelkers.com/en-hu/hungary/blog/urban-gentrification-how-to-identify-the-next-soon-to-be-gentrified-neighborhood/
17. Απόσπασμα από την επίσημη ιστοσελίδα της Brown Hotels, https://brownhotels.com/athens?gad_source=1&gclid=Cj0KCQiAyeWrBhDDARIsAGP1mWST_ngK0L_XXCRS- suzycQQLhqHL_tPMhzGy0OMVS4DxF7QH4WkRmAaAi1jEALw_wcB
18. Πρόεδρος του ΔΣ του TPT εμφανίζεται η Εύη Λάζου-Λασκαρίδη η οποία είναι και πρόεδρος του άλλου κοινωφελούς ιδρύματος Α.Κ. Λασκαρίδη, ενώ μέλος είναι και η Χλόη Μαρία Λασκαρίδη πρόεδρος του ξενοδοχειακού ομίλου Λάμψα που προαναφέραμε. Το ΔΣ του ΤΡΤ θα το βρείτε εδώ: https://www.thepeoplestrust.org/poioi-eimaste
19. Ibid.
20. Το ΔΣ της Aegean θα το βρείτε εδώ: https://el.about.aegeanair.com/diakybernisi/business-structure/board-of-directors/, ενώ δημοσιεύματα κάνουν λόγο για 26% αντί για 17% του μετοχικού κεφαλαίου της Aegean να ανήκει στην οικογένεια Λασκαρίδη. Βαγγέλης Τριαντής, «Σώζουν την Aegean ή το κρυφό χρηματοδότη της Μαρέβας;», Documento, 25/05/2020, https://www.documentonews.gr/article/swzoyn-thn-aegean-h-ton-kryfo-xrhmatodoth-ths-marebas
21. «Οικογένεια Λασκαρίδη: Η αμύθητη περιουσία της οικογένειας που έχει «χεσμ@@@» τον πρωθυπουργό», Athensmagazine, 24/05/2021, https://www.athensmagazine.gr/article/social/retromania/514090-oikogeneia- laskaridh-h-amythhth-perioysia-ths-oikogeneias-poy-exei-xesm-ton-prwthypoyrgo
22. Και αυτό προέρχεται μόνο από τις δημοσιοποιημένες ιστορίες επιτυχίας τους… Ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι πολύ ψηλότερος.
23. «Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα», The People’s Trust, https://www.thepeoplestrust.org/epixeirimatikotita-stin-ellada 
24. Αγγελική Κοσμοπούλου, Επιχειρώ, 06.12.2023, «Από την ιστορία της επιχείρησης στο Business Storytelling», https://www.epixeiro.gr/article/450102 
25. Παραπέμπουμε πάλι στην ίδια συνέντευξη: Μαρία Κατσουνάκη, «Θανάσης Λασκαρίδης: Χρέος των πλουσίων η προσφορά». Καθημερινή, 09.03.2020, https://www.kathimerini.gr/life/people/1068100/thanasis-laskaridis-chreos-ton-ploysion-i-prosfora/