Το άρθρο βρίσκεται δημοσιευμένο εδώ. Για την ελληνική μετάφραση, διαβάστε παρακάτω, μετά το τέλος του αμερικάνικου.
In Athens, gentrification comes for the ‘birthplace of antifa’
Lucinda Smyth
Police at a riot in Exarchia in 2016 © Alex Majoli/Magnum Photos
Late September in Athens, and the air is still warm. Tourists roam the area around the Acropolis. There are bumbags and expensive sandals. Manicured fingers point towards shop windows. Along the Acropolis walkway, an old man plays “Zorba’s Dance” on a lute. Twenty minutes away, in Exarchia, things look different. Three giant dumpsters are on fire in the middle of the road. A line of at least 10 helmeted police stand in full riot gear, equipped with fire extinguishers, truncheons and shields. I walk cautiously past them and hear the clamour of smashing glass and shouting from a nearby street. An acrid odour fills the air. My eyes start to smart, and a harsh prickling creeps into my throat. Tear gas.
Exarchia, a neighbourhood known as a centre of leftwing activism in Athens, has links to anti-far-right groups dating back to at least the 1890s and is sometimes referred to as the “birthplace of Antifa”. In 1973, a student uprising at the Athens Polytechnic helped overturn the ruling military dictatorship. During Greece’s decade of economic convulsions after 2008, the square became a frequent site of protest. And following the influx of nearly a million migrants to the country in 2015, tens of thousands of refugees made homes in squats around the area.
For decades, the neighbourhood was known as a place police rarely went. But recently, and especially this summer, that has changed. Following two new building projects — the construction of a metro station in Exarchia Square and the restoration of nearby Strefi Hill — the district has been flooded with police. Protests have raged in the face of what many locals feel to be an attack, gentrification as political weapon.
At the demonstration on September 24, an estimated 4,500 people have gathered to protest the metro construction. It’s just after 8pm when things escalate. Stones and heavy objects are thrown; tear gas canisters and flash bangs are set off by police. I turn away from the square and head in the opposite direction. A friend texts me not to go that way; the street beyond is filled with burning bins. Ducking down a side street, I reach the main road to the Archaeological Museum, next to the polytechnic. Banners are pinned along the railings of the university gates. They read “Burn the rich, not the witch” and “No to the metro”.
In August, trucks rolled into Exarchia Square early in the morning and turned the plaza’s core into a construction site, enveloped by a five-metre-high fence. Since then, it has been continually watched by about 50 police officers. Plans for what they are guarding have been circulating since the late 1990s. As part of the new Line 4, Exarchia metro station will connect the densely packed centre of the city with the suburbs, including Goudi in the east and Galatsi in the north. The construction has been the subject of political squabbling since it was given the green light in 2017, under the leftwing Syriza government. But the sudden appearance of a work site this summer was a turning point.
It follows what some have perceived as a push to erase the character of the neighbourhood by the centre-right New Democracy government. In 2019, during his successful campaign to become prime minister, Kyriakos Mitsotakis promised a crackdown on crime, singling out Exarchia as a target. Citing drug activity in the area, he promised that he would “not let the neighbourhood become a den of illegality, troublemakers and drug trafficking”. Once his party came into power, police infiltrated the area and shut down all but one of its 23 anarchist and refugee squats. Since then, it has seen more police, more protests — and more tourists. Buildings have been sold off to short-term rental companies, rents have risen by 30 per cent and new bougie cafés and bars have popped up. Exarchia now has one of the highest numbers of listings on Airbnb and Booking.com across Athens. Stefania, an ex-photojournalist who lived in the area for 20 years, says it has acquired a new soundtrack: “The rolling wheels of Airbnb suitcases.”
A few weeks after the September protest, I revisit the square on a sunny Tuesday morning. Coffee shops are occupied by a few patrons, Greek voices mixing with American and British accents. The fence still stands in the centre, part sheet metal and part barbed wire, some of it painted with murals. I count at least 30 policemen within a 40-metre radius; it’s just after 9am. There’s an atmosphere of cautious calm.
I’m here to meet Hari, a 33-year-old architect who is a member of the local citizens’ group against the metro. About 10 of them have been coming here everyday to watch what is going on. “Otherwise they don’t tell us,” says Hari. She explains that she has been here since 7am. At 10am, many of the group will go to work, then come back after supper and continue their vigil until 11pm. They have been doing this every day since the site appeared. “This neighbourhood used to be so strong,” she says. “It was a home for so many people.” Not just anarchists, but the homeless, asylum seekers, artists and intellectuals. Now there is an atmosphere of overwhelming “hostility and fear”.
Residents like Hari oppose the construction for environmental reasons too. The square is one of the few green spaces in the district, and 72 trees are being destroyed to make way for escalators, ticket machines and lifts. Many residents have long argued there is a stronger case for building the station near the Archaeological Museum, where there is more space and because it is further from existing metro stations. There is precedent for such a change. In September 2021, a metro site was proposed in Rizari Park in the neighbourhood of Evangelismos that would have brought down 88 trees. Residents lobbied against it and, when shipping tycoon Nikos Pateras (who is also a local) spoke out against the proposal, the location was changed.
Exarchia doesn’t have access to influential connections. While the authorities argue the museum proposal is impossible due to construction problems and financial shortages, Hari feels the choice to put it in the square is a political decision. “This neighbourhood has just two public spaces,” she says. “When you’ve made a choice to build on both of them at the same time, it’s a choice to take them away from the neighbourhood.”
The appearance of the metro site coincides with another controversial development on nearby Lofos Strefi, a craggy hill with a view of the Acropolis. Tucked behind the Exarchia Steps, Strefi is a known site of late-night illegal activity, mostly drug dealing. But it is also a landmark green space in an otherwise built-up neighbourhood: a date-night spot, a place for residents to walk their dogs, a scenic viewpoint for tourists. There’s a primary school nearby and a basketball court at the foot of the hill.
In 2019, the municipality of Athens made a deal with Prodea, a real-estate investment company, to fund 49 per cent of a €2 million development here. The plans include building public toilets and installing rubbish bins, streetlights and flood protection, as well as improving walkways. Many residents see the agreement as a snub. For years, they have requested infrastructure improvements such as lighting and road upgrades and been ignored. Stefania tells me that residents have been excluded from conversations and left in the dark as to what exactly will happen to the site. “What we fear is that Strefi will become fenced off, closed to residents, and turn into a private park,” she says. Prodea did not respond to requests for comment.
I spoke on the phone to the mayor of Athens, Kostas Bakoyannis, who refuted these claims. “We don’t want to change the essential character of the neighbourhood,” he told me. “We want a mother to be able to push her baby on a stroller up Lofos Strefi hill and feel safe and enjoy the area. We want young people to be able to come to Exarchia on the metro and have a coffee or a beer.”
A week or so after the metro protest, there is another demonstration aimed at the Lofos Strefi development. Again, it turns violent. A video taken at the basketball court goes viral. It shows a man, one of the parents at the local primary school, being beaten by police in front of his eight-year-old daughter. The next day, at another protest for the same cause, an American photojournalist named Ryan Thomas is attacked by police while taking photos. The beating is caught on Thomas’s camera and in a video recorded by a journalist from his balcony. Almost everyone I speak to in the neighbourhood claims to have witnessed unprovoked beatings, catcalling, racist slurs or sexual abuse by police. According to the Greek ombudsman, complaints against police violence in Greece have risen 75 per cent since 2020. A Hellenic police spokesperson did not respond to requests for comment.
Crime rates in Athens are not high compared to other European capitals but they are increasing. The crackdown in Exarchia is broadly reflective of intensified security measures across the country. Prime minister Mitsotakis has followed through on his 2019 campaign to prioritise “law and order”. Shortly after coming to power, he overturned a law that forbade police from coming on to campuses. Introduced in 1982, eight years after the militia fell, the law was considered sacrosanct in Greece. Last year, Mitsotakis introduced a police unit specifically designed to patrol university campuses, which it began doing this summer. Mitsotakis argues that the unit is necessary to combat anarchist squats and gang activity. But many students feel it is an attempt to crack down on protesters and those who sympathise with socialists and asylum seekers.
Three kinds of police currently patrol Exarchia, including the DIAS, a motorcycle unit reintroduced under New Democracy. Riot police, known as MAT, are generally unarmed (when patrolling, one officer per unit carries a firearm), but they are conspicuously dressed in military green, with walkie-talkies and gas masks, black shin pads, shoulder protectors and heavy black rubber boots. All have batons, expandable metre-long cudgels with thick rubber handles, alongside large Plexiglas shields and white helmets.
In a country that was under military dictatorship a few decades ago, swaths of armed police can trigger unnerving memories. In September, 63-year-old popular singer Thanasis Papakonstantinou held a concert in support of the protests against the university police unit. Police came in; clashes ensued. Tear gas was used on the 5,000-strong crowd.
Bakoyannis, the mayor of Athens, is a central New Democracy figure with a keen interest in security. He’s also a vocal supporter of the changes taking place in Exarchia. In September, during a Live Q&A on Instagram, he repeated some of these sentiments to his 127,000 followers: “Lofos Strefi is very beautiful. But for many years it was cut off from the neighbourhood, and it was handed over to delinquency, illegality and the drugs trade. We are enacting this project to take back the space.” On Instagram, Bakoyannis cuts a confident figure. Describing himself in his bio as a “father, doer, dreamer”, a family man, he posts pictures of himself petting dogs and pushing a buggy. With his strong dark eyebrows and slightly curled mouth, he bears a passing resemblance to his uncle, prime minister Mitsotakis.
The events of this summer came at a contentious time for Mitsotakis and his party. He has been widely credited with boosting the economy and improving Greece’s image after the 2008-18 period. But a string of recent controversies, known as “Greek Watergate”, has scuffed his reputation. In July, Nikos Androulakis, the leader of opposition party Pasok, discovered that his phone had been installed with Predator spyware. It was traced back to the Greek secret service, which reports to Mitsotakis. Subsequent reports unearthed a network of wiretaps across the phones of Greek opposition politicians, as well as that of a finance journalist. Mitsotakis has denied knowledge and involvement. “The explanations were not sufficient, and that’s why I had to fire two people,” he recently told the Sunday Times. One of them was another of his nephews, Grigoris Dimitriadis.
Nevertheless, in a country where government mistrust is already rife, it has been damaging. Amid other criticisms, including a deterioration of press freedom under New Democracy and a series of illegal, deadly migrant pushbacks, some have interpreted the police crackdown as a way of appearing tough ahead of the elections in May. “The criminals of Athens are happy,” jokes Ilias, a café worker in Exarchia Square. “Now they can do what they want; they know the police are all here [instead].”
This summer was Greece’s most successful tourist season ever, with 2022 estimated to generate roughly €20 billion in revenue. The appetite for development is high, and some business owners in Exarchia are in favour of the changes. Christos (not his real name), 44, who runs a print shop off the square, feels the metro will provide good connections to the area. He lives outside the neighbourhood and complains of expensive fees for parking (€5 a day, as opposed to €1.50 for the metro). Christos has a side career as a musician and an affinity with the neighbourhood, having spent time here as a young man. But he also feels that the new influx of customers is a positive thing. “It is time to grow up,” he says. He references the metro systems in Paris and London by way of comparison and sees the developments, including Strefi, as an opportunity for the city to join the ranks of the rest of Europe.
The comparison with other European cities is a common refrain. A 42-year-old vegetable seller who has lived in and around the neighbourhood his whole life tells me it is usual for metro stations to be built in European squares. He is generally unbothered by the metro, feeling that the argument against it is “a little contradictory”. He points out that the neighbourhood is made up of students and that it will improve access to the university in northern Athens, which currently takes an hour by car due to traffic. “Exarchia is already gentrified. It’s not like it’s a poor area. The prices are already high. That’s the case in the whole of central Athens.” He says the protesters are “making a fuss. I hope it will die down soon.” That seems unlikely. The metro is predicted to take at least seven years to build, with estimated completion set for 2029-30. Until then, the police will stay. Protests show no signs of stopping.
In mid October, a basketball tournament is held on the court in Exarchia where the primary-school parent was beaten by police. A member of the local citizens’ group tells me the aim is to “take back” the space. I arrive at 7pm, when the scene is wholesome. People sit around with their dogs. Children play basketball on the court. A group of mothers from the primary school stage a feminist play. Periodically, streams of riot police patrol the area. They look the crowds up and down and eye my recorder suspiciously. About half an hour later, five motorcycles arrive — the DIAS — each carrying two helmeted, blue-clad police. KRS-One’s “Sound of da Police” booms out of the court’s sound system. The crowd chants “Exo!” — “Leave”. The basketball continues.
On the top of Strefi Hill, the scene is quieter. People are sipping beers and watching the sunset. I approach a couple on a date. Alexandra, 29, lives just off the square and says that she’d be fine about the metro if it was by the museum. But this is the first time she has felt unsafe in the area. In July, she didn’t leave her house for three days after witnessing a man being brutally beaten by police on her doorstep. “I wouldn’t use the term occupation lightly,” she says. “Because I know the implications. But that is what is happening here.” Now and then her eyes flit behind me. Two silhouetted policemen stand a few metres away. The whole time we’ve been talking they have been watching us.
Last weekend, hundreds of children and adult protesters formed a human chain around the site in the square, shouting “free the square”. Leaflets strewn all over the pavement read: “If one tree in the square is cut down, the centre of Athens will burn.”
On one of my last nights in Athens, I’m walking from dinner past the one remaining squat in Exarchia when I see two regular police officers talking to a group of tourists. An affable blond man in a Hawaiian shirt breaks off to tell me they are from Slovenia. They’re staying by the museum, he says and, having arrived an hour ago, were alarmed by the number of police here. In Slovenia, there are only this many around during sports fixtures or if someone important is staying nearby: “Is there something to be worried about? We’re here to have fun.”
He calls over to his friend, who is still drunkenly talking to the police and ignores him. The friend throws his empty plastic cup into a bin and carries on chatting. As I walk away, he is still there, talking and smiling, as the police nod and answer, occasionally smiling back.
Lucinda Smyth is the London producer at the FT Weekend podcast
Follow @FTMag on Twitter to find out about our latest stories first
Αυτόματη μετάφραση από DeepL Translator:
# Στην Αθήνα, το gentrification έρχεται για τη “γενέτειρα του antifa
Lucinda Smyth
* * *
Τέλη Σεπτεμβρίου στην Αθήνα και ο αέρας είναι ακόμα ζεστός. Οι τουρίστες περιφέρονται στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη. Υπάρχουν τσάντες και ακριβά σανδάλια. Περιποιημένα με μανικιούρ δάχτυλα δείχνουν προς τις βιτρίνες των καταστημάτων. Κατά μήκος του πεζόδρομου της Ακρόπολης, ένας ηλικιωμένος παίζει στο μπουζούκι το “Χορό του Ζορμπά”. Είκοσι λεπτά μακριά, στα Εξάρχεια, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τρεις τεράστιοι κάδοι απορριμμάτων καίγονται στη μέση του δρόμου. Μια σειρά από τουλάχιστον 10 αστυνομικούς των ΜΑΤ με κράνη στέκονται με πλήρη εξάρτηση, εξοπλισμένοι με πυροσβεστήρες, γκλομπ και ασπίδες. Περπατάω προσεκτικά δίπλα τους και ακούω τον θόρυβο από σπασμένα τζάμια και φωνές από έναν κοντινό δρόμο. Μια πικρή οσμή γεμίζει τον αέρα. Τα μάτια μου αρχίζουν να γίνονται θολά και ένα σκληρό τσίμπημα σέρνεται στον λαιμό μου. Δακρυγόνα.
Τα Εξάρχεια, μια γειτονιά γνωστή ως κέντρο του αριστερού ακτιβισμού στην Αθήνα, έχει δεσμούς με αντι-ακροδεξιές ομάδες που χρονολογούνται τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1890 και μερικές φορές αναφέρεται ως η “γενέτειρα της Antifa”. Το 1973, μια φοιτητική εξέγερση στο Πολυτεχνείο Αθηνών βοήθησε στην ανατροπή της κυβερνώσας στρατιωτικής δικτατορίας. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας των οικονομικών κλυδωνισμών της Ελλάδας μετά το 2008, η πλατεία έγινε συχνός τόπος διαμαρτυρίας. Και μετά την εισροή σχεδόν ενός εκατομμυρίου μεταναστών στη χώρα το 2015, δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες έφτιαξαν σπίτια σε καταλήψεις γύρω από την περιοχή.
Για δεκαετίες, η γειτονιά ήταν γνωστή ως ένα μέρος όπου η αστυνομία σπάνια πήγαινε. Αλλά πρόσφατα, και ιδιαίτερα αυτό το καλοκαίρι, αυτό άλλαξε. Μετά από δύο νέα οικοδομικά έργα – την κατασκευή σταθμού του μετρό στην πλατεία Εξαρχείων και την αποκατάσταση του κοντινού λόφου Στρέφη – η περιοχή έχει κατακλυστεί από αστυνομικούς. Οι διαμαρτυρίες μαίνονται μπροστά σε αυτό που πολλοί ντόπιοι αισθάνονται ως επίθεση, τον εξευγενισμό ως πολιτικό όπλο.
Στη διαδήλωση της 24ης Σεπτεμβρίου, εκτιμάται ότι έχουν συγκεντρωθεί 4.500 άτομα για να διαμαρτυρηθούν για την κατασκευή του μετρό. Είναι λίγο μετά τις 8 το βράδυ όταν τα πράγματα κλιμακώνονται. Πετάγονται πέτρες και βαριά αντικείμενα- η αστυνομία ρίχνει δακρυγόνα και κρότου λάμψης. Απομακρύνομαι από την πλατεία και κατευθύνομαι προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ένας φίλος μου στέλνει μήνυμα να μην πάω προς τα εκεί- ο δρόμος πέρα από την πλατεία είναι γεμάτος με φλεγόμενους κάδους. Σκαρφαλώνοντας σε έναν παράδρομο, φτάνω στον κεντρικό δρόμο προς το Αρχαιολογικό Μουσείο, δίπλα στο Πολυτεχνείο. Πανό είναι καρφιτσωμένα κατά μήκος των κιγκλιδωμάτων των πυλών του πανεπιστημίου. Γράφουν “Κάψτε τους πλούσιους, όχι τις μάγισσες” και “Όχι στο μετρό”.
Τον Αύγουστο, φορτηγά έφτασαν στην πλατεία Εξαρχείων νωρίς το πρωί και μετέτρεψαν τον πυρήνα της πλατείας σε εργοτάξιο, περιβαλλόμενο από φράχτη ύψους πέντε μέτρων. Έκτοτε, παρακολουθείται συνεχώς από περίπου 50 αστυνομικούς. Τα σχέδια για αυτό που φυλάνε κυκλοφορούν από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Ως μέρος της νέας γραμμής 4, ο σταθμός του μετρό Εξάρχεια θα συνδέει το πυκνοδομημένο κέντρο της πόλης με τα προάστια, όπως το Γουδί στα ανατολικά και το Γαλάτσι στα βόρεια. Η κατασκευή του έχει γίνει αντικείμενο πολιτικής διαμάχης από τότε που δόθηκε το πράσινο φως το 2017, υπό την αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά η ξαφνική εμφάνιση ενός εργοταξίου αυτό το καλοκαίρι αποτέλεσε σημείο καμπής.
Είχε προηγηθεί αυτό που ορισμένοι αντιλήφθηκαν ως μια προσπάθεια να διαγραφεί ο χαρακτήρας της γειτονιάς από την κεντροδεξιά κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Το 2019, κατά τη διάρκεια της επιτυχημένης εκστρατείας του για να γίνει πρωθυπουργός, ο Κυριάκος Μητσοτάκης υποσχέθηκε πάταξη της εγκληματικότητας, ξεχωρίζοντας τα Εξάρχεια ως στόχο. Επικαλούμενος τη δραστηριότητα των ναρκωτικών στην περιοχή, υποσχέθηκε ότι “δεν θα αφήσει τη γειτονιά να γίνει άντρο παρανομίας, ταραχοποιών και διακίνησης ναρκωτικών”. Μόλις το κόμμα του ανέλαβε την εξουσία, η αστυνομία διείσδυσε στην περιοχή και έκλεισε όλες τις 23 καταλήψεις αναρχικών και προσφύγων εκτός από μία. Από τότε, έχει δει περισσότερη αστυνομία, περισσότερες διαμαρτυρίες – και περισσότερους τουρίστες. Τα κτίρια έχουν πουληθεί σε εταιρείες βραχυχρόνιας μίσθωσης, τα ενοίκια έχουν αυξηθεί κατά 30% και νέα μπουζουκομάγαζα και μπαρ έχουν ξεφυτρώσει. Τα Εξάρχεια έχουν τώρα έναν από τους υψηλότερους αριθμούς καταχωρήσεων στην Airbnb και την Booking.com σε όλη την Αθήνα. Η Στεφανία, μια πρώην φωτορεπόρτερ που έζησε στην περιοχή για 20 χρόνια, λέει ότι έχει αποκτήσει ένα νέο soundtrack: “Οι τροχοί των βαλιτσών της Airbnb που κυλούν”.
* * *
**Λίγες εβδομάδες μετά τη διαμαρτυρία του Σεπτεμβρίου**, επισκέπτομαι ξανά την πλατεία ένα ηλιόλουστο πρωινό Τρίτης. Οι καφετέριες είναι κατειλημμένες από λίγους θαμώνες, οι ελληνικές φωνές αναμειγνύονται με αμερικανικές και βρετανικές προφορές. Ο φράχτης στέκεται ακόμα στο κέντρο, εν μέρει λαμαρίνα και εν μέρει συρματόπλεγμα, μερικές από αυτές ζωγραφισμένες με τοιχογραφίες. Μετράω τουλάχιστον 30 αστυνομικούς σε ακτίνα 40 μέτρων- είναι λίγο μετά τις 9 το πρωί. Υπάρχει μια ατμόσφαιρα απειλητικής ηρεμίας.
Βρίσκομαι εδώ για να συναντήσω την Χάρι, μια 33χρονη αρχιτέκτονα που είναι μέλος της τοπικής ομάδας πολιτών κατά του μετρό. Περίπου 10 από αυτούς έρχονται εδώ καθημερινά για να παρακολουθήσουν τι συμβαίνει. “Διαφορετικά δεν μας λένε τίποτα”, λέει η Χάρι. Εξηγεί ότι βρίσκεται εδώ από τις 7 το πρωί. Στις 10 π.μ., πολλοί από την ομάδα θα πάνε στη δουλειά τους και μετά το δείπνο θα επιστρέψουν και θα συνεχίσουν την αγρυπνία τους μέχρι τις 11 μ.μ. Το κάνουν αυτό κάθε μέρα από τότε που καταλήφθηκε ο χώρος. “Αυτή η γειτονιά ήταν κάποτε τόσο δυνατή”, λέει. “Ήταν ένα σπίτι για τόσους πολλούς ανθρώπους”. Όχι μόνο για αναρχικούς, αλλά και για άστεγους, αιτούντες άσυλο, καλλιτέχνες και διανοούμενους. Τώρα υπάρχει μια ατμόσφαιρα συντριπτικής “εχθρότητας και φόβου”.
Κάτοικοι όπως η Χάρι αντιτίθενται στην κατασκευή και για περιβαλλοντικούς λόγους. Η πλατεία είναι ένας από τους λίγους χώρους πρασίνου στην περιοχή και 72 δέντρα καταστρέφονται για να δημιουργηθεί χώρος για κυλιόμενες σκάλες, μηχανήματα έκδοσης εισιτηρίων και ανελκυστήρες. Πολλοί κάτοικοι υποστηρίζουν εδώ και καιρό ότι υπάρχει ισχυρότερη περίπτωση να κατασκευαστεί ο σταθμός κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου υπάρχει περισσότερος χώρος και επειδή απέχει περισσότερο από τους υπάρχοντες σταθμούς του μετρό. Υπάρχει προηγούμενο για μια τέτοια αλλαγή. Τον Σεπτέμβριο του 2021, προτάθηκε μια θέση του μετρό στο πάρκο Ριζάρη στη γειτονιά του Ευαγγελισμού, η οποία θα έκοβε 88 δέντρα. Οι κάτοικοι άσκησαν πιέσεις εναντίον της και, όταν ο μεγιστάνας της ναυτιλίας Νίκος Πατέρας (ο οποίος είναι επίσης κάτοικος της περιοχής) μίλησε εναντίον της πρότασης, η τοποθεσία άλλαξε.
Τα Εξάρχεια δεν έχουν πρόσβαση σε διασυνδέσεις με επιρροή. Ενώ οι αρχές υποστηρίζουν ότι η πρόταση για το μουσείο είναι αδύνατη λόγω κατασκευαστικών προβλημάτων και οικονομικών ελλείψεων, η Χάρι θεωρεί ότι η επιλογή να τοποθετηθεί στην πλατεία είναι πολιτική απόφαση. “Αυτή η γειτονιά έχει μόνο δύο δημόσιους χώρους”, λέει. “Όταν έχεις κάνει την επιλογή να χτίσεις και τους δύο ταυτόχρονα, είναι μια επιλογή να τους πάρεις από τη γειτονιά”.
* * *
**Η εμφάνιση της κατασκευής σταθμού μετρό** συμπίπτει με μια άλλη αμφιλεγόμενη ανάπτυξη στον κοντινό Λόφο Στρέφη, έναν απόκρημνο λόφο με θέα την Ακρόπολη. Κρυμμένος πίσω από τα σκαλοπάτια των Εξαρχείων, ο λόφος είναι γνωστός τόπος παράνομης δραστηριότητας αργά τη νύχτα, κυρίως διακίνησης ναρκωτικών. Αλλά είναι επίσης ένας χώρος πρασίνου ορόσημο σε μια κατά τα άλλα δομημένη γειτονιά: ένα σημείο για ραντεβού, ένα μέρος για να βγάζουν οι κάτοικοι βόλτα τα σκυλιά τους, ένα γραφικό σημείο για τους τουρίστες. Υπάρχει ένα δημοτικό σχολείο εκεί κοντά και ένα γήπεδο μπάσκετ στους πρόποδες του λόφου.
Το 2019, ο δήμος Αθηναίων συνήψε συμφωνία με την Prodea, μια εταιρεία επενδύσεων σε ακίνητα, για να χρηματοδοτήσει το 49% μιας ανάπτυξης ύψους 2 εκατομμυρίων ευρώ εδώ. Τα σχέδια περιλαμβάνουν την κατασκευή δημόσιων τουαλετών και την εγκατάσταση κάδων απορριμμάτων, φωτισμού και αντιπλημμυρικής προστασίας, καθώς και τη βελτίωση των πεζοδρόμων. Πολλοί κάτοικοι βλέπουν τη συμφωνία ως σνομπ. Για χρόνια ζητούσαν βελτιώσεις υποδομών, όπως φωτισμό και αναβάθμιση των δρόμων, και αγνοούνταν. Η Στεφανία μου λέει ότι οι κάτοικοι έχουν αποκλειστεί από τις συζητήσεις και έχουν μείνει στο σκοτάδι για το τι ακριβώς θα συμβεί στην περιοχή. “Αυτό που φοβόμαστε είναι ότι ο λόφος Στρέφη θα περιφραχθεί, θα κλείσει για τους κατοίκους και θα μετατραπεί σε ιδιωτικό πάρκο”, λέει. Η Prodea δεν απάντησε σε αιτήματα για σχόλια.
Μίλησα τηλεφωνικά με τον δήμαρχο Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάννη, ο οποίος διέψευσε αυτούς τους ισχυρισμούς. “Δεν θέλουμε να αλλάξουμε τον ουσιαστικό χαρακτήρα της γειτονιάς”, μου είπε. “Θέλουμε μια μητέρα να μπορεί να σπρώχνει το μωρό της σε ένα καροτσάκι στον Λόφο του Στρέφη και να αισθάνεται ασφαλής και να απολαμβάνει την περιοχή. Θέλουμε οι νέοι να μπορούν να έρχονται στα Εξάρχεια με το μετρό και να πίνουν έναν καφέ ή μια μπύρα”.
Μια εβδομάδα περίπου μετά τη διαμαρτυρία για το μετρό, πραγματοποιείται μια άλλη διαδήλωση με στόχο την ανάπλαση του Λόφου Στρέφη. Και πάλι, μετατρέπεται σε βίαιη. Ένα βίντεο που τραβήχτηκε στο γήπεδο μπάσκετ γίνεται viral. Δείχνει έναν άνδρα, έναν από τους γονείς του τοπικού δημοτικού σχολείου, να ξυλοκοπείται από την αστυνομία μπροστά στην οκτάχρονη κόρη του. Την επόμενη μέρα, σε μια άλλη διαμαρτυρία για τον ίδιο σκοπό, ένας Αμερικανός φωτορεπόρτερ ονόματι Ράιαν Τόμας δέχεται επίθεση από την αστυνομία ενώ τραβούσε φωτογραφίες. Ο ξυλοδαρμός καταγράφεται στην κάμερα του Τόμας και σε βίντεο που καταγράφει ένας δημοσιογράφος από το μπαλκόνι του. Σχεδόν όλοι με τους οποίους μιλάω στη γειτονιά ισχυρίζονται ότι έχουν γίνει μάρτυρες απρόκλητων ξυλοδαρμών, catcalling, ρατσιστικών προσβολών ή σεξουαλικής κακοποίησης από την αστυνομία. Σύμφωνα με τον Έλληνα Συνήγορο του Πολίτη, οι καταγγελίες κατά της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί κατά 75% από το 2020. Εκπρόσωπος της Ελληνικής Αστυνομίας δεν απάντησε σε αιτήματα για σχολιασμό.
Τα ποσοστά εγκληματικότητας στην [Αθήνα] (https://www.ft.com/stream/c213ac43-6c2e-3e39-ad73-7a7bab7f6021) δεν είναι υψηλά σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αλλά αυξάνονται. Η καταστολή στα Εξάρχεια αντικατοπτρίζει σε γενικές γραμμές τα εντατικοποιημένα μέτρα ασφαλείας σε ολόκληρη τη χώρα. Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης ακολούθησε την προεκλογική του εκστρατεία του 2019 για την προτεραιότητα του “νόμου και της τάξης”. Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας, ανέτρεψε νόμο που απαγόρευε στην αστυνομία να μπαίνει σε πανεπιστημιουπόλεις. Ο νόμος που θεσπίστηκε το 1982, οκτώ χρόνια μετά την πτώση της χούντας, θεωρούνταν ιερός στην Ελλάδα. Πέρυσι, ο Μητσοτάκης εισήγαγε μια αστυνομική μονάδα ειδικά σχεδιασμένη για να περιπολεί στις πανεπιστημιουπόλεις, κάτι που άρχισε να κάνει αυτό το καλοκαίρι. Ο Μητσοτάκης υποστηρίζει ότι η μονάδα είναι απαραίτητη για την καταπολέμηση των αναρχικών καταλήψεων και της δραστηριότητας συμμοριών. Όμως πολλοί φοιτητές θεωρούν ότι πρόκειται για μια προσπάθεια καταστολής των διαδηλωτών και όσων συμπαθούν τους σοσιαλιστές και τους αιτούντες άσυλο.
Τρία είδη αστυνομίας περιπολούν σήμερα στα Εξάρχεια, συμπεριλαμβανομένης της ΔΡΑΣΗ, μιας μονάδας μοτοσικλετιστών που επανήλθε επί Νέας Δημοκρατίας. Οι αστυνομικοί των ΥΜΕΤ, γνωστοί ως MAT, είναι γενικά άοπλοι (όταν περιπολούν, ένας αστυνομικός ανά μονάδα φέρει πυροβόλο όπλο), αλλά είναι εμφανώς ντυμένοι στα στρατιωτικά πράσινα, με ασύρματους και μάσκες αερίων, μαύρα προστατευτικά κνημών, προστατευτικά ώμων και βαριές μαύρες λαστιχένιες μπότες. Όλοι έχουν κλομπ, επεκτάσιμα ρόπαλα μήκους ενός μέτρου με χοντρές λαστιχένιες λαβές, μαζί με μεγάλες ασπίδες από πλεξιγκλάς και λευκά κράνη.
Σε μια χώρα που βρισκόταν υπό στρατιωτική δικτατορία πριν από λίγες δεκαετίες, οι ομάδες οπλισμένων αστυνομικών μπορούν να προκαλέσουν εκνευριστικές αναμνήσεις. Τον Σεπτέμβριο, ο 63χρονος δημοφιλής τραγουδιστής Θανάσης Παπακωνσταντίνου έδωσε συναυλία για να στηρίξει τις διαμαρτυρίες κατά της πανεπιστημιακής αστυνομικής μονάδας. Η αστυνομία μπήκε μέσα- ακολούθησαν συγκρούσεις. Χρησιμοποιήθηκαν δακρυγόνα κατά του πλήθους των 5.000 ατόμων.
* * *
**Ο Μπακογιάννης, δήμαρχος της Αθήνας,** είναι κεντρικό στέλεχος της [Νέας Δημοκρατίας] (https://www.ft.com/stream/2f3f596a-ca3b-4793-9546-652dfbd9af2b) με έντονο ενδιαφέρον για την ασφάλεια. Είναι επίσης ένας ένθερμος υποστηρικτής των αλλαγών που λαμβάνουν χώρα στα Εξάρχεια. Τον Σεπτέμβριο, κατά τη διάρκεια ενός Live Q&A στο Instagram, επανέλαβε μερικά από αυτά τα συναισθήματα στους 127.000 οπαδούς του: “Ο Λόφος Στρέφη είναι πολύ όμορφος. Αλλά για πολλά χρόνια ήταν αποκομμένος από τη γειτονιά και παραδόθηκε στην παραβατικότητα, την παρανομία και το εμπόριο ναρκωτικών. Υλοποιούμε αυτό το έργο για να πάρουμε πίσω τον χώρο”. Στο Instagram, ο Μπακογιάννης δίνει μια εικόνα αυτοπεποίθησης. Περιγράφοντας τον εαυτό του στο βιογραφικό του ως “πατέρα, δράστη, ονειροπόλο, οικογενειάρχη”, δημοσιεύει φωτογραφίες του να χαϊδεύει σκυλιά και να σπρώχνει ένα καροτσάκι. Με τα έντονα σκούρα φρύδια του και το ελαφρώς καμπυλωτό στόμα του, έχει μια περαστική ομοιότητα με τον θείο του, πρωθυπουργό Μητσοτάκη.
Τα γεγονότα αυτού του καλοκαιριού ήρθαν σε μια αμφιλεγόμενη στιγμή για τον Μητσοτάκη και το κόμμα του. Του αποδίδεται ευρέως η τόνωση της οικονομίας και η βελτίωση της εικόνας της Ελλάδας μετά την περίοδο 2008-18. Όμως μια σειρά από πρόσφατες αντιπαραθέσεις, γνωστές ως “ελληνικό Watergate”, έχουν πλήξει τη φήμη του. Τον Ιούλιο, ο Νίκος Ανδρουλάκης, αρχηγός του κόμματος της αντιπολίτευσης ΠΑΣΟΚ, ανακάλυψε ότι στο τηλέφωνό του είχε εγκατασταθεί κατασκοπευτικό λογισμικό Predator. Αυτό εντοπίστηκε στην ελληνική μυστική υπηρεσία, η οποία αναφέρεται στον Μητσοτάκη. Μεταγενέστερες αναφορές έφεραν στο φως ένα δίκτυο υποκλοπών σε όλα τα τηλέφωνα Ελλήνων πολιτικών της αντιπολίτευσης, καθώς και σε αυτό ενός δημοσιογράφου του οικονομικού ρεπορτάζ. [Ο Μητσοτάκης αρνήθηκε τη γνώση και την εμπλοκή] (https://www.ft.com/content/6fdd4e11-e684-4ab1-a631-d65b62d4c5f2). “Οι εξηγήσεις δεν ήταν επαρκείς και γι’ αυτό έπρεπε να απολύσω δύο ανθρώπους”, δήλωσε πρόσφατα στους Sunday Times. Ο ένας από αυτούς ήταν ένας άλλος από τους ανιψιούς του, ο Γρηγόρης Δημητριάδης.
Παρ’ όλα αυτά, σε μια χώρα όπου η δυσπιστία απέναντι στην κυβέρνηση είναι ήδη διάχυτη, ήταν επιζήμια. Εν μέσω άλλων επικρίσεων, συμπεριλαμβανομένης της επιδείνωσης της ελευθερίας του Τύπου υπό τη Νέα Δημοκρατία και μιας σειράς παράνομων, θανατηφόρων επαναπροωθήσεων μεταναστών, ορισμένοι ερμήνευσαν την αστυνομική καταστολή ως έναν τρόπο να εμφανιστεί σκληρός εν όψει των εκλογών του Μαΐου. “Οι εγκληματίες της Αθήνας είναι ευτυχισμένοι”, αστειεύεται ο Ηλίας, εργαζόμενος σε καφετέρια στην πλατεία Εξαρχείων. “Τώρα μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν- ξέρουν ότι η αστυνομία είναι όλοι εδώ [αντί για αυτούς]”.
**Το φετινό καλοκαίρι ήταν για την Ελλάδα η πιο** επιτυχημένη τουριστική περίοδος όλων των εποχών, με το 2022 να εκτιμάται ότι θα αποφέρει έσοδα περίπου 20 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η όρεξη για ανάπτυξη είναι μεγάλη και ορισμένοι επιχειρηματίες στα Εξάρχεια είναι υπέρ των αλλαγών. Ο Χρήστος (δεν είναι το πραγματικό του όνομα), 44 ετών, που διατηρεί σταμπάδικο δίπλα στην πλατεία, θεωρεί ότι το μετρό θα προσφέρει καλές συνδέσεις με την περιοχή. Ζει εκτός της γειτονιάς και παραπονιέται για τα ακριβά τέλη στάθμευσης (5 ευρώ την ημέρα, σε αντίθεση με 1,50 ευρώ για το μετρό). Ο Χρήστος έχει μια παράλληλη καριέρα ως μουσικός και μια συγγένεια με τη γειτονιά, αφού έχει περάσει χρόνο εδώ όταν ήταν νέος. Αλλά και ο ίδιος θεωρεί ότι η νέα εισροή πελατών είναι κάτι θετικό. “Ήρθε η ώρα να μεγαλώσουμε”, λέει. Αναφέρεται συγκριτικά στα συστήματα μετρό του Παρισιού και του Λονδίνου και βλέπει τις εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένου του Στρέφη, ως μια ευκαιρία για την πόλη να ενταχθεί στις τάξεις της υπόλοιπης Ευρώπης.
Η σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις είναι ένα κοινό ρεφρέν. Ένας 42χρονος πωλητής λαχανικών που έχει ζήσει όλη του τη ζωή στη γειτονιά και γύρω από αυτήν, μου λέει ότι είναι σύνηθες οι σταθμοί του μετρό να κατασκευάζονται σε ευρωπαϊκές πλατείες. Γενικά δεν τον ενοχλεί το μετρό, θεωρώντας ότι τα επιχειρήματα εναντίον του είναι “λίγο αντιφατικά”. Επισημαίνει ότι η γειτονιά αποτελείται από φοιτητές και ότι θα βελτιώσει την πρόσβαση στο πανεπιστήμιο της βόρειας Αθήνας, η οποία σήμερα διαρκεί μία ώρα με το αυτοκίνητο λόγω της κυκλοφορίας. “Τα Εξάρχεια είναι ήδη εξευγενισμένα. Δεν είναι ότι πρόκειται για μια φτωχή περιοχή. Οι τιμές είναι ήδη υψηλές. Αυτό συμβαίνει σε ολόκληρη την κεντρική Αθήνα”. Λέει ότι οι διαδηλωτές “κάνουν φασαρία. Ελπίζω ότι θα καταλαγιάσει σύντομα”. Αυτό φαίνεται απίθανο. Η κατασκευή του μετρό προβλέπεται να διαρκέσει τουλάχιστον επτά χρόνια, με εκτιμώμενη ολοκλήρωση το 2029-30. Μέχρι τότε, η αστυνομία θα παραμείνει. Οι διαμαρτυρίες δεν δείχνουν σημάδια ότι θα σταματήσουν.
* * *
**Στα μέσα Οκτωβρίου, διοργανώνεται τουρνουά μπάσκετ** στο γήπεδο των Εξαρχείων όπου ο γονέας δημοτικού σχολείου ξυλοκοπήθηκε από την αστυνομία. Ένα μέλος της τοπικής ομάδας πολιτών μου λέει ότι στόχος είναι να “πάρουν πίσω” τον χώρο. Φτάνω στις 7 το απόγευμα, όταν το σκηνικό είναι υγιές. Οι άνθρωποι κάθονται γύρω με τα σκυλιά τους. Τα παιδιά παίζουν μπάσκετ στο γήπεδο. Μια ομάδα μητέρων από το δημοτικό σχολείο ανεβάζει ένα φεμινιστικό θεατρικό έργο. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ομάδες των ΜΑΤ περιπολούν στην περιοχή. Κοιτάζουν το πλήθος από πάνω μέχρι κάτω και κοιτάζουν καχύποπτα το μαγνητόφωνό μου. Περίπου μισή ώρα αργότερα, καταφθάνουν πέντε μοτοσικλέτες – οι ΔΡΑΣΗ- η καθεμία μεταφέρει δύο αστυνομικούς με κράνη και μπλε περιβολή. Το “Sound of da Police” του KRS-One ακούγεται από το ηχοσύστημα της εκδήλωσης. Το πλήθος φωνάζει “*Έξω!” -* “Φύγετε”. Το μπάσκετ συνεχίζεται.
Στην κορυφή του λόφου Στρέφη, η σκηνή είναι πιο ήσυχη. Οι άνθρωποι πίνουν μπύρες και παρακολουθούν το ηλιοβασίλεμα. Πλησιάζω ένα ζευγάρι σε ραντεβού. Η Αλεξάνδρα, 29 ετών, μένει λίγο πιο πέρα από την πλατεία και λέει ότι δεν θα είχε πρόβλημα με το μετρό αν ήταν δίπλα στο μουσείο. Αλλά είναι η πρώτη φορά που αισθάνεται ανασφαλής στην περιοχή. Τον Ιούλιο, δεν έβγαινε από το σπίτι της για τρεις ημέρες αφού είδε έναν άνδρα να ξυλοκοπείται βάναυσα από την αστυνομία στο κατώφλι της. “Δεν θα χρησιμοποιούσα ελαφρά τη καρδία τον όρο κατοχή”, λέει. “Επειδή γνωρίζω τις συνέπειες. Αλλά αυτό ακριβώς συμβαίνει εδώ”. Πού και πού τα μάτια της πετάγονται πίσω μου. Δύο σιλουέτες αστυνομικών στέκονται λίγα μέτρα μακριά. Όση ώρα μιλάμε, μας παρακολουθούν.
Το περασμένο Σαββατοκύριακο, εκατοντάδες παιδιά και ενήλικες διαδηλωτές σχημάτισαν μια ανθρώπινη αλυσίδα γύρω από το εργοτάξιο στην πλατεία, φωνάζοντας “ελευθερώστε την πλατεία”. Τα φυλλάδια που ήταν σκορπισμένα σε όλο το πεζοδρόμιο έγραφαν: “Αν κοπεί έστω και ένα δέντρο στην πλατεία, το κέντρο της Αθήνας θα καεί”.
Σε μια από τις τελευταίες μου νύχτες στην Αθήνα, περπατάω από το δείπνο περνώντας από τη μοναδική εναπομείνασα κατάληψη στα Εξάρχεια, όταν βλέπω δύο κανονικούς αστυνομικούς να συνομιλούν με μια ομάδα τουριστών. Ένας ευχάριστος ξανθός άντρας με χαβανέζικο πουκάμισο διακόπτει για να μου πει ότι είναι από τη Σλοβενία. Μένουν δίπλα στο μουσείο, λέει, και, έχοντας φτάσει πριν από μια ώρα, θορυβήθηκαν από τον αριθμό των αστυνομικών εδώ. Στη Σλοβενία, υπάρχουν τόσοι πολλοί μόνο κατά τη διάρκεια αθλητικών αγώνων ή αν κάποιος σημαντικός μένει κοντά: “Υπάρχει λόγος ανησυχίας; Είμαστε εδώ για να διασκεδάσουμε”.
Φωνάζει τον φίλο του, ο οποίος εξακολουθεί να μιλάει μεθυσμένος με την αστυνομία και τον αγνοεί. Ο φίλος πετάει το άδειο πλαστικό ποτήρι του σε έναν κάδο απορριμμάτων και συνεχίζει την κουβέντα. Καθώς απομακρύνομαι, αυτός είναι ακόμα εκεί, μιλάει και χαμογελάει, ενώ οι αστυνομικοί γνέφουν και απαντούν, χαμογελώντας περιστασιακά και αυτοί.
*Η Λουκίντα Σμιθ είναι η παραγωγός του Λονδίνου στο podcast FT Weekend*